بیابان تاتارها

​​​​​​

 

بیابان تاتارها رمان ایتالیایی‌ست نوشته دینو بوتزاتی که توسط سروش حبیبی ترجمه شده، این ترجمه با نشر کتاب خورشید منتشر شده است.

بیابان تاتارها را با ذوقی خواندم که گفتی معشوقی در راه دارم. در آشفته بازارِ نوشتنِ پایان نامه و اجاره کردنِ خانه در تهران، شب‌ها نگاه حسرت‌واری به کتاب می‌انداختم و تِپ! می‌خوابیدم. بعد از ماه‌ها، کتابِ زخمی شده را از سر گرفتم و خواندم.

چند روز پیش تمام شد. غروب دوشنبه‌ای که تعطیل بود و من درخانه تنها بودم. حین خواندن کاغذی داشتم و گه‌گداری چیزکی می‌نوشتم که در پایان یکپارچه‌شان کنم. بیابان تاتارها ادبی‌ترین رمان تراژیک است که من خوانده‌ام. تراژدی‌ای که این بار از عامل بیرونی‌ای نمی‌آید و به طور مشخص معطوف به درون فرد است.

بیابان تاتارها یک رمان ادبیات مدرن است که محوری تراژیک دارد.

اما از درون داستان برایتان بگویم؛ حظ ادبی در این رمان چنان است که کلمه به کلمه‌ی داستان را گویی با همه‌ی گوش‌ها می‌شنوی. رمان غرق تصویر است اما فی الواقع جایی که داستان در آن جریان دارد، جایی ساده و بی آب و رنگ است. از این حیث ترجمه ناب سروش حبیبی را نیز نباید فراموش کرد.

نویسنده همچون یک کارگردان باهوش جلوتر از پیشامدِ اصلیِ داستان، نشانه‌هایی از اتفاق بعدی را نم‌نم وارد داستان می‌کند. بعد از گذشت چند پاراگراف، خواننده خود را پایانِ اتفاقِ افتاده، می‌یابد!

همانطور که داستایفسکی در رمانش از کوتاه‌ترین دیالوگِ شخصیت‌های داستانش نمی‌گذرد، بوتزاتی نیز تمام تصاویر دیده و نادیده‌ی داستان را تعریف می‌کند. او با وصفِ توصیف‌ناپذیرش خواننده را به تماشا وا می‌دارد.

ارتباط نزدیک دیالوگ‌های درونیِ این رمان، با انسان حاضر در این عصر – که شاید خودِ ما باشیم- شگفت‌آور است. دو سال پیش زمانی که رنج بسیاری را در دلم بالا و پایین می‌کردم متوجه شدم علی‌رغم تلاش اطرافیانم برای همدلی و دلجویی، هیچ رنج من التیام پیدا نمی‌کند. آنجا بود که به راستی فهمدم انسان، تنهاست.

همچون تعریفی نیز بوتزاتی از حال درونیِ دروگو (شخصیت اصلی داستان)  دارد وقتی که باخود و رنج‌های خود کلنجار می‌رود:

«رفته رفته اطمینانش سست می‌شد. وقتی تنهایی، و کسی را برای رازگویی نداری، حفظ یقین آسان نیست. درست در همین هنگام بود که دروگو دریافت که انسان‌ها چقدر از هم جدا افتاده‌اند و با وجود محبتی که ممکن است نسبت به‌هم داشته باشند تا چه پایه از هم دورند. پی برد به اینکه اگر انسان رنج ببرد، رنجش از آن خود اوست و هیچ کس نمی‌تواند بار رنج را ولو اندکی از دل او بیرون برد. دریافت که اگر کسی دردمند باشد، حتی عاشق بی‌قرارش، نمی‌تواند از درد او درد بکشد و علت تنهایی انسان همین است.»  (از متن کتاب، صفحه 212)

غلامحسین ساعدی - 1

 

نام غلامحسین ساعدی را اولین بار از دوستی شنیدم که به پاریس رفته بود و عکسی با سنگ قبر ساعدی برایم فرستاده بود. چند سال بعد یعنی همین دوسال اخیر، زندگی‌نامه‌هایی از ادیبان و هنرمندان برای آماده‌سازی به من داده شد، از جمله زندگی‌نامه غلامحسین ساعدی. بعد از آن در محافل دوستان تعریف نثر و تفکر او را شنیدم. روزی هم رئیسم از خاطراتش با او برایم گفت. فایلی به اسم «تاریخ شفاهی» به دستم رسید که مصاحبه‌هایی با روشنفکران دهه چهل شمسی بود، مصاحبه ای با ساعدی. همین‌ها مرا شیفته ساعدی کرد. همچنان کتابی از او نخوانده بودم تا نمایشگاه کتاب سال نود و هشت. بی هدف به غرفه نشر نگاه رفتم و آنجا دوستی را دیدم که زمستان‌ها‌ بعد از تمام شدن کار به «مرکز تبادل کتاب» در خیابان برادران مظفر سری می‌زد. آن روز پشت پیشخوانی که کتاب‌های ساعدی ردیف چیده شده بودند، نشسته بود. با هیجان از او خواستم که دوتا از کتاب‌های ساعدی را معرفی کند تا بخرم. نسخه‌ای پیچید و در تکه کاغذی نوشت اول رمان «عزاداران بَیَل» را می‌خوانی بعد فیلم «باد جنِ» ابراهیم گلستان را می‌بینی و بعد رمان «ترس و لرز». گرفتم و آمدم. کتاب را باز کردم و خواندم. بعد از گذشت پنجاه - شصت صفحه آنچنان از خواندن دلزده بودم که نشستم و برخاستم گفتم بهتر است حرف‌های ساعدی را گوش کنید، این رمانش را حداقل نخوانید. با زور و فقط به خاطر اینکه کتابِ زخم خورده‌ای به باقی کتاب‌های نصف و نیمه خوانده، اضافه نشود ادامه دادم. در یک جمله می‌توانم بگویم دیگر هرگز آن کتاب را نخواهم خواند ولی دوستداران ادبیات معاصر ایران یک بار باید آن را بخوانند.

 

 

کتاب «عزاداران بَیَل» مجموعه هشت داستان کوتاه از ماجراهای اغلب فلاکت‌بارِ مردم یک روستا به نام بَیَل است. چاپ اول کتاب مربوط به سال 1343 است. جایی خوانده بودم که تِم اصلی این رمان، مرگ است. ولی از نظر من این گونه نیست. ساعدی هوشمندانه ماجراهای مردم روستایی را از ابتدا تا انتهای کتاب با یک کوته‌نگریِ جمعی پیش می‌برد. به قسمت های پایانی کتاب که می‌رسیدم از ثابت نگه داشتن این سطح در نوشتنِ رمان شگفت‌زده شده بودم. روایتی یکنواخت با موضوعاتی که حکم تلنگر به آب راکد داشتند. وقتی به داستان‌های پنج و شش رسیدم، احساس کردم ساعدی خالص‌ترین فرم یک اجتماع بدون فکر را در کلام گنجانده است.

 

 

ساعدی از اعضای اصلی «کانون نویسندگان» بود. از آثار همراهان او در این کانون تنها فیلمهایی از بهرام بیضایی دیده‌ام و قطعاتی شعر هم از شاملو خوانده‌ام. با این حال نزدیکی فضای فکری این اعضا را در آثارشان می‌توان دید و آن، استفاده از ظرافت‌های روزمرگی است. فیلم «گاو»، ساخته داریوش مهرجویی نیز با فیلمنامه‌ای براساس داستان چهارم این کتاب ساخته شده است.

 

 

وقتی کتاب تمام شد لذتم را از ادبیاتی که روزها مایه رنج من شده بود، بردم.

 

 

 

 

 

رمان عزاداران بَیَل

 

 

نوشته غلامحسین ساعدی

 

 

نشر نگاه

 

 

 

 

 

گزیده‌ای از متن:

 

 

پاپاخ برگشت و با سرعت دوید طرف بَیَل. عباس و خاتون آبادی کنار به کنار هم راه افتادند. به بَیَل که رسیدند، آفتاب غروب کرده بود. سگ‌های بَیَل ردیف شده بودند روی دیوار باغ اربابی، و جلوتر از همه پاپاخ. «خاتون آبادی» که ردیف سگ‌ها را گوش تا گوش نشسته دید، ایستاد و با ترس نگاهشان کرد.

 

 

عباس گفت: «بیا، کاری باهات ندارن.»

 

 

خاتون آبادی کنار عباس وارد ده شد. سر کوچه که رسیدند. بز سیاه اسلام آمد جلو و با دقت تازه وارد را نگاه کرد.

 

 

عباس و خاتون آبادی رفتند کنار استخر و رسیدند جلو خانه‌ی باباعلی که مردها جمع شده بودند دور هم و گپ می‌زدند.

 

 

مشدی‌بابا که روی تل هیزم‌ها نشسته بود، تا عباس را دید گفت: «مشدعباس آمد.»

 

 

مردها برگشتند و نگاهش کردند.

 

 

مشدی‌جبار گفت: «این یکی رو نگاه کنین.»

 

 

موسرخه گفت: «سگه رو، سگه رو!»

 

 

...